Stacja Czechowice-Dziedzice (Linia kolejowa 139, odc. 7)

Zgodnie z przyjętymi zasadami z Goczałkowic-Zdroju przemieszczamy się o jedno oczko na południe: do stacji Czechowice-Dziedzice. 

Jeśli jednak ktoś jest wyczulony na zjawisko, którym polska ziemia jest wyjątkowo hojnie obdarowana, mianowicie na byłe granice, nieobecne na aktualnych mapach, lecz subtelnie obecne w pejzażu i obyczaju – to jedno oczko jest wielkim skokiem. Opuszczamy dawne Prusy, wjeżdżamy na Śląsk Cieszyński, niekiedy zwany też Austriackim.

Stacja Czechowice-Dziedzice do roku 1958, kiedy taką nazwę nadano miastu utworzonemu z dwóch sąsiednich wsi, była stacją Dziedzice. Budynek dworca jest z roku 1855. W Warszawie istniał wówczas tylko Dworzec Wiedeński – nie było jeszcze Petersburskiego (1863), Terespolskiego (1866), Nadwiślańskiego (1880) ani Kaliskiego (1902). W roku 1881 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pisał o Dziedzicach: 

„Dziedzice, niem. Dzieditz, Dziedzitz, wieś powiatu bielskiego na Szlązku austryackim, nad Białą, przez którą tu przechodzi most drogi żelaznej, stacya drogi żelaznej Wiedeń-Kraków, Dziedzice-Wrocław i Dziedzice-Bielsko [...]. Należy do parafii katolickiej Czechowice a częścią Zabrzeg, ma szkołę ludową, austryacką komorę celną i pruski przykomórek celny klasy I-ej”.

Około roku 1881 Dziedzice (gdy sięgnąć jeszcze dalej w przeszłość, przez kilkaset lat należące – w odróżnieniu od Czechowic – do bielskiego państwa stanowego, wydzielonego ze Śląska Cieszyńskiego jako osobne księstwo, którego ostatnimi właścicielami byli polsko-niemieccy magnaci Sułkowscy; pierwszy książę bielski z tego rodu był ministrem Augusta III, drugi – rosyjskim jurgieltnikiem podczas Sejmu Rozbiorowego w latach 1773–75, ostatni – volksdeutschem, to jednak inna ciekawa historia, tym razem nam niepotrzebna) nie miały więc nawet własnego kościoła parafialnego, miały za to olbrzymią stację. Było tak dlatego, że w tej przygranicznej wsi zbiegały się trzy linie kolejowe: austriacka Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda, łącząca Kraków z Wiedniem, jej odnoga do Bielska, w kolejnych dziesięcioleciach wydłużana do Żywca i dalej, oraz kolej pruska biegnąca na północ, dająca możliwe połączenie z Wrocławiem, Berlinem i Warszawą. Na mapie sprzed I wojny wygląda to tak:

Wisła, wskazana zieloną strzałką, oddziela Austro-Węgry od Prus. Rzeka Biała – strzałka żółta – dzieli austriacki Śląsk Cieszyński od austriackiej Galicji; wcześniej była to granica I Rzeczypospolitej i państwa Habsburgów. W miejscu zielono-żółtej kropy Biała wpada do Wisły; to był trójstyk granic. Czerwona kropa to stacja Dziedzice. Pleß to Pszczyna; Komorowice na dole mapy to dziś dzielnica Bielska-Białej.

Kolej Północną, sukcesywnie wydłużaną od Wiednia o kolejne odcinki, dociągnięto do Dziedzic z Bogumina w roku 1855; równocześnie otwarto odnogę do Bielska. Rok później Dziedzice miały już przez Oświęcim połączenie z Krakowem. Odcinek do Pszczyny, łączący z kolejami pruskimi, otwarto w roku 1867 (wg innych źródeł – 1868), rok (czy dwa) po ostatniej wojnie prusko-austriackiej.

Położenie przy węźle kolejowym spowodowało rozwój przemysłowy Dziedzic i sąsiednich Czechowic. Pierwsza uruchomiona tam fabryka produkowała podkłady kolejowe; jeszcze w XIX wieku przybyła rafineria (działa do dziś) i walcownia metali (też czynna), wkrótce potem – choć to akurat chyba bez związku z linią kolejową – kopalnia węgla kamiennego (dzisiejsza KWK Silesia). Wydany w drugim roku III RP, ale dokumentujący sytuację z końca PRL Przewodnik po Polsce dumnie wymienia też m.in. zakłady przemysłu zapałczanego, urządzeń elektrotechnicznych, produkcji tektury, chemiczne, urządzeń mechanicznych i hutniczych, fabrykę materiałów opatrunkowych, filię FSM oraz Śląską Fabrykę Kabli, a z atrakcji turystycznych – osiemnastowieczny kościół i Pomnik Braterstwa Broni. Przemysł zapałczany działa do dziś; co do reszty, nie wiem, z wyjątkiem fabryki kabli. Na pozostałym po niej terenie niedawno otwarto galerię handlową Stara Kablownia; było to w roku 2013 główne wydarzenie kulturalne w okolicy. 

Nagłe odprzemysłowienie, którym zakończyły się w Polsce długotrwałe wysiłki na rzecz uprzemysłowienia – to także ciekawy temat. Czechowice-Dziedzice nadal mają jednak charakter przemysłowy – może dzięki temu się nie wyludniają, od dziesięcioleci zachowując swoje 35 tysięcy mieszkańców, w przeciwieństwie do takiego na przykład Bytomia, któremu od 1989 roku ubyło 20% – i nadal są dobrze skomunikowanym węzłem kolejowym.

Budynek dworca, w roku 2013 wpisany do rejestru zabytków, jest ogromny, czynny – to znaczy czynne są kasy – i pusty. Rozmiarem przerasta niejeden dworzec w mieście wojewódzkim. W planach jest jego generalny remont, lecz nie wiadomo, kiedy nastąpi. Teraz widoki – najpierw od strony torów:

Wyjście na perony z głównej części dworca:

Wyższa część jednego z dwóch symetrycznych skrzydeł:

Niedaleko za głównym budynkiem stoi coś wyglądającego na dawny dworzec towarowy, w którego oknach reklamuje się fryzjer:

Wiata peronowa, niewątpliwie też dziewiętnastowieczna:

Tajemnicza samotna kolumna przed wejściem:

Reper:

Wchodzimy.

.

Główna sala z wyjściem do miasta i na perony, otwierająca się na mniejszą salę z kasami:

Jak widać, stąpa tu się po pięknej cesarsko-królewskiej posadzce.

Duża część wnętrza dworca jest kompletnie pusta i zamknięta, można do niej zajrzeć tylko przez szybę. Widzimy jakieś wielkie sale, w nich piec kaflowy, malowidła na ścianach – to zapewne dawna dekoracja dworcowej restauracji?

Puste korytarze prowadzą też do bardziej kameralnych zakątków.

Na koniec dwa widoki od strony miasta i dla  porównania zdjęcie historyczne ściągnięte z Fotopolski. Zdjęcie jest z okresu II wojny, z czasów wcielenia do Rzeszy. Miejscowość ma już podwójną nazwę; to Niemcy w 1940 roku połączyli Dziedzice i Czechowice w jeden organizm. Nad dworcem powiewa swastyka, w odległym o dwadzieścia kilometrów Oświęcimiu pracują piece, ale atmosfera na zdjęciu jest zgoła letniskowa, a elewacje dworca nie mają jeszcze skutego wystroju i nie są opaćkane peerelowskim tynkiem.