Kościoły współczesne z sensem – wstęp

Współczesne kościoły: po tym haśle zwykle następuje przykry grymas albo ciężkie westchnienie. Według rozpowszechnionych poglądów współczesna sztuka – w tym architektura – chrześcijańska (czy w ogóle sakralna):

   A. nie istnieje (bo religia jest martwa);
   B. jest niemożliwa (bo religia jest martwa) (ergo nie istnieje);
   C. jest katastrofą – bo: 
    a) współczesne elity są zdechrystianizowane, a współcześni artyści (osobliwie podatni na przeciwstawienie chrześcijaństwa i wolności, którą oczywiście wybierają) są zdechrystianizowani szczególnie, przez co albo nie potrafią podjąć tematów religijnych, albo traktują je jako podłą chałturę;
       b) chrześcijanie to debile;
       c) księża-zleceniodawcy to debile;
       d) cała współczesna sztuka jest katastrofą.

Osobiście jestem bliski poglądowi C w wersji d, z uwzględnieniem co najmniej częściowej prawdziwości również wersji a, b i c (co do wersji b – zob. 1 Kor 1,23; 3,18). Na widok współczesnych kościołów zwykle wzruszam ramionami, częściej ciężko wzdycham (i utwierdzam się w przekonaniu o słuszności niedawania na tacę). Byłem też w kilku, w których szczerze marzyłem o nalocie dywanowym lub chociaż nowym najeździe husytów. Dokumentowaniu czy propagowaniu takich rzeczy nie warto jednak poświęcać czasu.

Ale jest też druga strona medalu. Oczywiście narzekać jest łatwiej i przyjemniej niż taskać się po Jelonkach i Wesołych. W samej Warszawie jest jednak co najmniej kilkanaście* względnie współczesnych kościołów i kaplic, które uważam za udane, albo wręcz piękne. Chcę je po kolei przedstawić. Ze względu na obszerność tematu cykl zapewne potrwa niekrótko; kościołami pozawarszawskimi też nie pogardzę. 

Ponieważ ten wstęp jest długi, dziś ograniczam się do niego; pierwszy kościół w najbliższy poniedziałek.

Jeszcze dwa wyjaśnienia i zastrzeżenie. 

Wyjaśnienie kryterium „współczesnościˮ: jest ono uznaniowe, bo nie sposób wyznaczyć ścisłych ram czasowych. Spójrzmy na architekturę świecką: budynki z lat 90. XX wieku bywają dziś obciachowe w swej nieaktualności. To, co dwadzieścia lat temu przedstawiano jako nowoczesne, odbieramy dziś jako przaśne i toporne, tymczasem domy z lat 20. wciąż potrafią zaskoczyć świeżością. Już w okresie międzywojennym mogły powstać kościoły operujące nadal dziś używanym językiem artystycznym, dlatego nie wykluczam, że coś z tamtych lat się tu pojawi. Zarazem już wówczas widoczny jest kryzys, objawiający się tym, że wiele ówczesnych kościołów jest dziś trudnych do wytrzymania. Na przykład o kościele św. Klemensa na Karolkowej z lat 1932–33, w chwili budowy uznawanym za dobry przykład nowoczesności w architekturze sakralnej, od pewnej znakomitej i świetnie wykształconej artystki usłyszałem, że czuje się w nim „do tego stopnia otoczona brzydotą, że aż staje się to interesująceˮ. 

Na pewno jako „współczesneˮ rozumiem kościoły powojenne – tym bardziej że w pierwszym okresie powojennym nowych kościołów w Warszawie nie budowano, odbudowywano tylko zniszczone w latach wojny. Nowe budownictwo sakralne po dwudziestoletniej przerwie pojawia się nielicznie na przełomie lat 50. i 60., a dopiero lata 80. to nieszczęsny boom.

Wyjaśnienie drugie: kościół to dla mnie zasadniczo wnętrze. To wnętrze jest ważne; w nim dzieje się to, po co kościół istnieje. Doskonałymi kościołami są te wydrążone w skałach w Etiopii czy Kapadocji. Zewnętrze – jest to element dekoracyjny dla krajobrazu, który może też pełnić – drugorzędną wobec liturgicznej funkcji wnętrza – funkcję reprezentacyjną. (Pomijam przypadki takie jak program rzeźbiarski gotyckich fasad; przekonanie, że były one „Biblią ubogichˮ, wydaje mi się błędne).

Na koniec zastrzeżenie: nie jestem zawodowym fotografem, a pisanie bloga to działalność bezbudżetowa. Nie mam możliwości technicznych ani czasowych, by profesjonalnie sfotografować wnętrza kościelne, a zwłaszcza zawarte w nich malarstwo i rzeźbę. Pomijając kwestię sprzętu fotograficznego, wymagałoby to na ogół co najmniej specjalnego oświetlenia. Niczego podobnego nie próbuję, dlatego proszę w tym wypadku oceniać moje zdjęcia jako prostą ilustrację o celu informacyjnym.

A skoro na tym blogu nie było dotychczas posta bez ilustracji – ten ilustruję, dla kontrastu, kilkoma zdjęciami kościołów niewspółczesnych, z różnych miejsc i lat.

* Na wstępnej liście pewniaków mam w tej chwili z Warszawy jedenaście pozycji; na liście niepewniaków, które muszę sobie odświeżyć – dalszych sześć.