Stacja Goczałkowice-Zdrój 2/3: budynek dworca (Linia 139, odc. 4)

Przyjrzyjmy się budynkowi stacji Goczałkowice-Zdrój. Tak to wyglądało 11 października tego roku – widok od strony torów:

Samo istnienie tej przybudówki jest pierwszym powodem zdziwienia, jej obecny sposób wykorzystania – drugim.

Widok od przeciwnej strony, czyli z parku zdrojowego:

Na dość złożonej mapie historyczno-kulturowej linii kolejowej 139 Goczałkowice-Zdrój są ostatnią – od strony Katowic – stacją w dawnych Prusach, czyli w tej lwiej części Śląska, która w roku 1742 odpadła od habsburskiej Austrii na rzecz państwa ze stolicą w Berlinie. Nieco ponad siedemset metrów dalej jest most kolejowy na Wiśle, dawnej granicy prusko-austriackiej. Stacja następna, Czechowice-Dziedzice, leży już na Śląsku Cieszyńskim, austriackim aż do roku 1918 (czy nawet zimy 1919).

Linia kolejowa na tym odcinku została uruchomiona w roku 1868, dwa lata po zakończeniu wojny prusko-austriackiej; pierwotnie była łącznikiem między austriackim węzłem kolejowym w Dziedzicach, z połączeniami do Wiednia i Krakowa (dzisiejsza linia 93) oraz do Bielska (dzisiejsza linia 139), a kolejami pruskimi łączącymi główne miasta Górnego Śląska z Wrocławiem i dalej Berlinem, z możliwymi połączeniami także do Warszawy (od granicy Koleją Warszawsko-Wiedeńską) i Krakowa (Koleją Krakowsko-Górnośląską).

W roku 1868 Goczałkowice Dolne – dzisiejsze Goczałkowice-Zdrój – były, zdaje się, zwykłą wsią przygraniczną, wkrótce jednak to się zmieniło. Zacytuję Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z roku 1881: „G.-Dolne, niem. Nieder-Goczalkowitz, o 0.69 mil na płd. od Pszczyny, nad Wisłą [...]. Wieś niedawno jeszcze mała, wzrosła skutkiem odkrycia zdroju leczniczego (solanka jodowa). Jest tu też komora celna pruska i austryacka, stacya kwarantanowa dla bydła i stacya drogi żelaznej prawego brzegu Odry, zwana urzędownie Bad-Goczalkowitz”.

W necie można znaleźć dawne rozkłady Kolei Prawego Brzegu Odry, Rechte-Oder-Ufer-Eisenbahn. W rozkładzie z zimy 1883 z Bad Goczalkowitz są trzy dziennie bezpośrednie pociągi do Wrocławia (o 7.22, 10.13 i 2.44 po południu) przez m.in. Pszczynę, Chorzów, Bytom, Tarnowskie Góry, Kluczbork, Namysłów i Oleśnicę. Pociąg o 7.22 tą okrężną trasą jedzie do głównej stacji we Wrocławiu (dziś nieistniejącej) 7 godzin i 12 minut. Kolej Górnośląska krótszą trasą przez Gliwice, Opole, Brzeg łączyła jednak owej zimy Katowice z Wrocławiem w 4 godziny 39 minut. Dziś Wrocław to inny układ orbitalny; regionalnym centrum grawitacji są Katowice. Niemniej przyznajmy, że po 130 latach niezmordowanego postępu komunikacyjnie jest lepiej: z Goczałkowic-Zdroju brak bezpośrednich połączeń z dawną regionalną stolicą, ale najkrótsze możliwe, z przesiadką w Katowicach, zajmuje tylko 3 godziny i 34 minuty.

Nie udało mi się za to znaleźć żadnej ścisłej informacji o dacie budowy dworca Bad Goczalkowitz. Niepamięć ta sama w sobie jest interesująca. Dworzec nie jest wpisany do rejestru zabytków; zakładam, że jest w ewidencji, niedostępnej jednak w sieci, a ochronie podlega jako część zespołu uzdrowiska. Pochodzi zapewne z początku lat 70. XIX wieku.

Historia najnowsza: jeszcze na początku XXI wieku budynek dworca był czynny, działały kasy. Wyłączony z eksploatacji został w roku 2003 czy 2004. Mniej więcej od tego czasu trwa mozół związany z próbami jego sprzedaży przez PKP i przejęcia przez gminę (próbami markowanymi czy też rzeczywistymi). W roku 2013 PKP dwukrotnie organizowało przetarg z ceną wywoławczą 330 tys. zł., nie znajdując nabywcy. Stan zawieszenia trwa, na stronie gminy najnowsze wieści na ten temat, pozbawione jednak konkluzji, są z 12 września. Posłużę się jeszcze jednym ciekawym cytatem, tym razem z artykułu Małgorzaty Goślińskiej Jak kupowałam od PKP dworzec kolejowy, katowice.gazeta.pl, 26 maja 2013. Dziennikarka udawała zainteresowaną kupnem przed pierwszym z nieudanych przetargów:

„– Wejdziemy dziurą, inaczej się nie da – mówi na powitanie pracownik PKP. Na stacji zachwyt miesza się z żalem. Budynek dworca jest zdewastowany. Nieczynny od ponad 10 lat, kiedy w poczekalni wybuchł pożar. – Były trzy pożary, jeden za drugim – mówi kolejarz. Prawdopodobnie od niedopałka, bo poczekalnia służyła głównie bezdomnym. Dworzec opuściły wtedy kasjerki, lokatorzy mieszkań na piętrze i bramy zamurowano.

Przeciskamy się z boku do klatki schodowej i na tym koniec zwiedzania. Kręte drewniane schody urywają się po kilku stopniach. Przez dziurę w tylnej bramie wchodzę jeszcze do pomieszczenia, które kiedyś było poczekalnią i holem z kasami. Na podłodze walają się fotele i krzesła. Ciemność rozprasza słońce przebijające się przez dziury w dachu. Z kątów podrywają się ptaki. Budynek opanowuje przyroda, na dachu wyrastają drzewa. [...] 

Tylko mury są zdrowe, z ceramicznej cegły, nie skruszały. Wystarczy wyczyścić z białej farby, którą kiedyś ktoś je wysmarował. – I na wszystkim łapę trzyma konserwator zabytków – zniechęca mnie na koniec pracownik PKP. Nie wierzy, że ktoś wystartuje w przetargu. [...]

Szukam rady w goczałkowickim urzędzie gminy, jaki interes rozkręcić na dworcu, który właśnie zamierzam kupić. – Restauracje mamy, pensjonaty też – mówi sekretarz. Może wypożyczalnia lornetek? Jezioro znajduje się w dolinie górnej Wisły, mekce ornitologów. [...] To bardzo trudne pytanie, nie chcę, żeby potem miała pani do mnie pretensje – sekretarz odsyła mnie do wójta.

Gabriela Placha cieszy się z zainteresowania dworcem. Budynek jest niechlubną wizytówką gminy. Goczałkowice już dawno chciały go przejąć, ale za symboliczną złotówkę. PKP przystały na to w zeszłym roku, pod warunkiem jednak, że budynek będzie spełniać funkcję transportową. Gmina nie chce prowadzić kas. PKP też na tym nie zależy. Ten warunek to czysta formalność. Podobnie przetarg. Placha: – Jeśli się nie uda, zostanie wykazane, że nie ma interesu ekonomicznego i wtedy dostaniemy dworzec za darmo”.

Znalazłem kilka dawniejszych widoków dworca; trzema z nich kończę ten post. W kolejnym przyjrzymy się okolicy i postaramy o jakieś podsumowanie.

Pierwszy widok jest na goczałkowickiej pocztówce z roku 1898 (? – cyfra w dacie niezbyt czytelna), drukowanej w Wiedniu, którą ściągam z Fotopolski; dworzec (Bahnhof) jest po lewej stronie na wysokości środkowego napisu:

Kolejne dwa zdjęcia są z serwisu Baza kolejowa. Znów pocztówka, niewątpliwie z międzywojnia:

Ostatnie pozwala ocenić postęp erozji przez minionych dziewięć lat: